Có được từ chối nhận di sản để trốn tránh nghĩa vụ tài sản do người chết để lại không?

Đây là một câu hỏi thường gặp khi một người qua đời để lại cả tài sản và các khoản nợ. Để trả lời câu hỏi này, cần xem xét các quy định của pháp luật Việt Nam, cụ thể là Bộ luật Dân sự năm 2015.
Đầu tiên, căn cứ vào Điều 614 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định về thời điểm phát sinh quyền và nghĩa vụ của người thừa kế như sau:
“Điều 614. Thời điểm phát sinh quyền và nghĩa vụ của người thừa kế
Kể từ thời điểm mở thừa kế, những người thừa kế có các quyền, nghĩa vụ tài sản do người chết để lại.”
Như vậy, ngay tại thời điểm người để lại di sản qua đời (thời điểm mở thừa kế), người thừa kế không chỉ có quyền đối với di sản mà còn phải gánh vác các nghĩa vụ tài sản mà người chết để lại.
Về vấn đề này, cần xem xét đến Điều 615 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định về thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại như sau:
“Điều 615. Thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại
1. Những người hưởng thừa kế có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ tài sản trong phạm vi di sản do người chết để lại, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
2. Trường hợp di sản chưa được chia thì nghĩa vụ tài sản do người chết để lại được người quản lý di sản thực hiện theo thỏa thuận của những người thừa kế trong phạm vi di sản do người chết để lại.
3. Trường hợp di sản đã được chia thì mỗi người thừa kế thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại tương ứng nhưng không vượt quá phần tài sản mà mình đã nhận, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
4. Trường hợp người thừa kế không phải là cá nhân hưởng di sản theo di chúc thì cũng phải thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại như người thừa kế là cá nhân.”
Theo quy định này, người thừa kế có trách nhiệm trả các khoản nợ của người chết trong phạm vi khối di sản mà họ nhận được. Dù di sản đã được chia hay chưa, nghĩa vụ này vẫn tồn tại. Nếu di sản đã được chia, mỗi người thừa kế sẽ chịu trách nhiệm tương ứng với phần tài sản mình nhận được, trừ khi có thỏa thuận khác giữa các bên.
Vậy, liệu người thừa kế có thể từ chối nhận di sản để trốn tránh nghĩa vụ này hay không? Câu trả lời nằm ở Điều 620 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định về từ chối nhận di sản:
“Điều 620. Từ chối nhận di sản
1. Người thừa kế có quyền từ chối nhận di sản, trừ trường hợp việc từ chối nhằm trốn tránh việc thực hiện nghĩa vụ tài sản của mình đối với người khác.
2. Việc từ chối nhận di sản phải được lập thành văn bản và gửi đến người quản lý di sản, những người thừa kế khác, người được giao nhiệm vụ phân chia di sản để biết.
3. Việc từ chối nhận di sản phải được thể hiện trước thời điểm phân chia di sản.”
Theo khoản 1 của điều luật này, người thừa kế có quyền từ chối nhận di sản. Song, quyền này sẽ không được công nhận nếu việc từ chối đó nhằm mục đích trốn tránh việc thực hiện nghĩa vụ tài sản của chính người thừa kế đối với người khác. Do đó, pháp luật không cho phép người thừa kế từ chối nhận di sản chỉ vì muốn “né” tránh việc trả nợ hoặc thực hiện các nghĩa vụ tài sản khác mà người đã qua đời để lại.
Quy định này bảo vệ quyền lợi của bên chủ nợ và đảm bảo các nghĩa vụ tài sản của người đã mất được thực hiện đầy đủ. Nếu có căn cứ chứng minh rằng việc từ chối nhận di sản của một người thừa kế là nhằm mục đích trốn tránh nghĩa vụ tài sản, thì hành vi từ chối đó có thể bị coi là không có hiệu lực pháp luật. Trong trường hợp này, người thừa kế đó vẫn có thể bị yêu cầu thực hiện nghĩa vụ tài sản trong phạm vi di sản mà lẽ ra họ được nhận.
Tóm lại, một người không thể từ chối nhận di sản một cách tùy tiện để trốn tránh các nghĩa vụ tài sản do người chết để lại. Pháp luật quy định rõ ràng về trách nhiệm của người thừa kế trong việc thực hiện các nghĩa vụ này trong phạm vi di sản mà họ được hưởng. Việc cố tình từ chối với mục đích trốn tránh có thể dẫn đến những hậu quả pháp lý bất lợi cho chính người thừa kế đó.
Mọi thông tin thắc mắc cần trao đổi liên quan đến các vấn đề trên, xin Quý khách hàng vui lòng liên lạc với Luật Mai Phong để được hướng dẫn chi tiết.